W poprzednim artykule z serii NaviGator omówiłem w szczegółach zasady wykonywania operacji systemami BSP w dwóch głównych kategoriach lotów: otwartej oraz szczególnej. Kategoria otwarta dzieli się na dodatkowe podkategorie A1-A3, z kolei w kategorii szczególnej loty dronami można wykonywać na zasadach scenariuszy standardowych, na podstawie zezwoleń Prezesa Urzędu (ULC) lub na podstawie certyfikatu LUC. Każda z opcji wykonywania lotów nierozłącznie wiąże się ze spełnieniem obowiązków nałożonych na operatorów oraz pilotów dronów poprzez zapisy rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2019/947.

Jednym z podstawowych obowiązków pilota przystępującego do wykonywania lotu jest posiadanie uprawnień odpowiednich do kategorii lub rodzaju operacji. Z kolei obowiązkiem operatora jest zapewnienie, by pilot posiadał uprawnienia właściwe do danej operacji. Niniejszy materiał będzie poświęcony właśnie uprawnieniom pilotów do poszczególnych kategorii lotów w kategorii otwartej oraz scenariuszy standardowych w kategorii szczególnej. Jakich uprawnień potrzebuje pilot , jeśli zamierza latać na podstawie zezwoleń na niestandardowe operacje? Tego również dowiecie się z poniższego tekstu.

Rejestracja pilota w systemie ULC

Podstawą do uzyskania jakichkolwiek uprawnień pilota BSP jest rejestracja w Krajowym Systemie Informacji Dronowej (KSID), dostępnym pod adresem https://drony.gov.pl/. Zgodnie z nowelizacją ustawy Prawo Lotnicze z lutego 2025 r. uprawnienia pilota drona w kategorii otwartej i szczególnej może uzyskać w Polsce osoba, która ukończyła 14 lat – jest to również dolna granica wieku, przy której użytkownik może założyć konto w systemie rejestracji na platformie KSID.

Czy każda osoba musi się zarejestrować w KSID? Czy każdy pilotujący drona musi mieć ukończone 14 lat?  Czy w każdej sytuacji trzeba mieć uprawnienia do pilotażu drona?

Wspomniane we wstępie rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2019/947 przewiduje wyjątek od obowiązku rejestracji i obejmuje on:

• operatorów, którzy zamierzają eksploatować BSP o masie < 250 g bez kamery lub innego sensora umożliwiającego wykrywanie danych osobowych, lub
• operatorów, którzy zamierzają eksploatować drona zabawkę w rozumieniu dyrektywy UE 2009/48/EC

Dwa powyższe wyjątki tyczą się jedynie operacji w kategorii otwartej. Każdy operator planujący loty w kategorii szczególnej lub certyfikowanej bezwarunkowo powinien dokonać rejestracji.

Wyjątki dotyczą również minimalnego wieku – pilot drona nie musi mieć ukończonych nawet 14 lat jeśli zamierza wykonywać loty w podkategorii A1 kategorii otwartej dronami klasy C0, skonstruowanymi do użytku prywatnego o masie < 250 g lub dronami zabawkami (zgodnymi ze wspomnianą dyrektywą UE 2009/48/EC). Co więcej, minimalny wiek pilota drona nie jest też wymagany, gdy operacja wykonywana jest pod nadzorem osoby, która osiągnęła minimalny wiek i jednocześnie spełnia wymogi dotyczące kompetencji (tzn. sama uzyskała stosowne uprawnienia pilota, o ile są konieczne).

Kiedy zatem można realizować loty dronem bez uprawnień?

Zakładając, że użytkownik planuje loty w kategorii otwartej, powyższe wyjątki powinny prowadzić nas do następujących wniosków:

• w przypadku używania dronów zabawek nie jest konieczna ani rejestracja ani spełnienie wymogu wieku, nie są też konieczne żadne uprawnienia dla pilota,
• w przypadku dronów skonstruowanych do użytku prywatnego o wadze < 250 g nie ma wymogu minimalnego wieku pilota, a więc nie ma również konieczności uzyskiwania uprawnień, ale wymóg rejestracji operatora zależy od tego, czy dany dron będzie miał kamerę (lub inny sensor umożliwiający wykrywanie danych osobowych),
• minimalny wiek, a więc i uprawnienia pilota, nie są wymagane od użytkowników dronów klasy C0, ale wymóg rejestracji operatora jest dalej zależny od wyposażenia drona w kamerę lub inny sensor wykrywający dane osobowe.

Można zatem przyjąć, że w każdej innej sytuacji – gdy pilot zamierza wykonywać loty dronami cięższymi niż 250 g, z kamerą na pokładzie i nie będącymi typowymi zabawkami – uprawnienia pilota są konieczne.

Uprawnienia pilota drona do kategorii otwartej

Prawo europejskie ujednoliciło nazwy uprawnień pilotów BSP do nazw poszczególnych podkategorii kategorii otwartej, przy czym:

• do lotów w podkategorii A1 pilot potrzebuje „uprawnień A1/A3”
• do lotów w podkategorii A2 pilot potrzebuje „uprawnień A2”
• do lotów w podkategorii A3 pilot potrzebuje „uprawnień A1/A3”

Łatwo zatem zauważyć, że do dwóch podkategorii: A1 i A3, potrzebne są dokładnie te same uprawnienia, natomiast do podkategorii A2 jest wymagane dodatkowe, osobne uprawnienie.

Uprawnienia pilota drona A1/A3

W przypadku uprawnień do A1 i A3, od pilota wymaga się ukończenia szkolenia on-line, a następnie zaliczenie egzaminu on-line z wiedzy teoretycznej.

Egzamin obejmuje 40 pytań testowych, dotyczących następujących dziedzin: bezpieczeństwo lotnicze, ograniczenia korzystania z przestrzeni powietrznej, regulacje lotnicze, ograniczenia możliwości człowieka, procedury operacyjne, ogólna wiedza na temat systemów BSP, ochrona prywatności i danych, ubezpieczenie, bezpieczeństwo. Co najmniej 75% poprawnych odpowiedzi zalicza egzamin.

Ponieważ nie jest wymagana część praktyczna szkolenia ani weryfikacja umiejętności pilotażowych kandydata – uprawnienia do A1/A3 są przydzielone niemal natychmiast po pozytywnym zaliczeniu egzaminu. Co więcej, cały proces szkolenia i egzaminowania jest realizowany nieodpłatnie na koncie pilota w KSID (drony.gov.pl).

Jest to podstawowe i zarazem najprostsze uprawnienie do uzyskania, a sam urząd (ULC) zaleca przejście szkolenia i zweryfikowanie swojej wiedzy egzaminem, nawet jeśli pilot podlega pod jeden ze wskazanych wyżej wyjątków (tym samym nie musi mieć żadnych formalnych uprawnień). Zgodnie z łacińską sentencją „ignorantia iuris nocet” („nieznajomość prawa szkodzi”) lepiej jest poświęcić ok. 2 h na poznanie podstawowych zasad zawartych w szkoleniu do A1/A3 niż potem dziwić się, że urząd (ULC) w drodze decyzji nałożył na nas karę pieniężną np. za brak oznaczenia drona numerem operatora (kara za to przewinienie wynosi aktualnie 300 zł i jest jedną z najniższych kar finansowych przewidzianych przez „taryfikator” zawarty w znowelizowanej ustawie Prawo lotnicze).

Uprawnienia pilota drona A2

By uzyskać uprawnienia do podkategorii A2 kategorii otwartej, pilot drona w pierwszej kolejności powinien przejść szkolenie i pozytywnie zdać egzamin do podkategorii A1/A3. Następnie jest zobowiązany do ukończenia szkolenia praktycznego w trybie samokształcenia w zakresie warunków operacyjnych dla podkategorii A3 (te zostały określone w sekcji UAS.OPEN.040 pkt 1 i 2 w Załączniku Część A do rozporządzenia 2019/947). Wzór oświadczenia o przejściu szkolenia praktycznego w trybie samokształcenia kandydat na pilota do uprawnień A2 może również pobrać ze strony internetowej urzędu (ULC) – link TUTAJ.

Następnym krokiem będzie przygotowanie się do egzaminu teoretycznego, który swoim zakresem obejmuje dodatkowe (w stosunku do zakresu dla uprawnień do A1/A3) trzy zagadnienia: meteorologia, osiągi systemu BSP w locie oraz techniczne i operacyjne środki ograniczające ryzyko na ziemi. Podstawowe materiały szkoleniowe do uprawnień A2 znajdują się również na platformie szkoleniowej w systemie KSID (drony.gov.pl). Na egzamin z wiedzy teoretycznej należy umówić się w jednym z podmiotów wyznaczonych przez ULC, takim, jak Ośrodek Szkoleniowy NaviGate. Egzamin jest realizowany w trybie on-line na platformie egzaminacyjnej, udostępnionej przez NaviGate.

Po pozytywnym zaliczeniu egzaminu, który powinien składać się z co najmniej 30 pytań testowych (zaliczenie od 75% poprawnych odpowiedzi) oraz skompletowaniu dokumentów (m.in. oświadczenia o przejściu samodzielnego szkolenia praktycznego), podmiot egzaminujący przekazuje informację do ULC, a uprawnienia do A2 są po kilku dniach widoczne bezpośrednio na koncie pilota w KSID. Uprawnienia do A2 noszą formalną nazwę: certyfikat kompetencji pilota BSP i, podobnie jak uprawnienia do A1/A3, można go pobrać w formie PDF z konta pilota w systemie KSID.

Uprawnienia pilota drona do kategorii szczególnej

Uprawnienia pilotów w kategorii szczególnej nadawane są przede wszystkim do obowiązujących scenariuszy standardowych – krajowych NSTS lub europejskich STS. Mimo, że możliwości wykonywania lotów w kategorii szczególnej jest więcej (pisałem o tym w poprzednim artykule nr 3 z serii NaviGator), uprawnienia do poszczególnych scenariuszy, które noszą dokładnie te same nazwy i oznaczenia co dany NSTS/STS,  są podstawowymi kompetencjami uzyskiwanymi w tej kategorii operacji.

Uprawnienia pilota drona do STS-01 i STS-02

Kandydat na pilota planujący wykonywać operacje w kategorii szczególnej, w pierwszej kolejności powinien zdobyć uprawnienia A1/A3, które są obligatoryjne również do lotów w wyższej kategorii. Co do uprawnień A2 – nie są one obowiązkowe, choć ułatwiają one nieco egzamin do STS. Ponieważ zdobywanie uprawnień do NSTS w obecnej sytuacji prawnej nie ma sensu (NSTS kończą swoją ważność wraz z końcem 2025 r.), skupię się jedynie na STS.

Jak zdobyć uprawnienia pilota drona STS-01 / STS-02?

Szkolenie teoretyczne do zdobycia uprawnienia STS-01 lub STS-02 (aktualnie obowiązują jedynie te dwa scenariusze europejskie) nie jest prawnie wymagane, w większości przypadków jest jednak potrzebne. Zakres wiedzy do egzaminów teoretycznych na STS jest na tyle rozległy, że bez szkolenia może być trudno zrozumiały i ciężko przyswajalny.

Egzamin teoretyczny do STS obejmuje osiem różnych tematów: przepisy lotnicze (1), ograniczenia możliwości człowieka (2), procedury operacyjne (3), techniczne i operacyjne środki ograniczające ryzyko na ziemi (4) i w powietrzu (5), ogólna wiedza na temat SBSP (6), meteorologia (7) i osiągi SBSP w locie (8).  Egzamin jest testowy i składa się z minimum 40 pytań testowych, przy czym tradycyjnie już co najmniej 75% poprawnych odpowiedzi „zalicza egzamin”.

W przypadku gdy pilot BSP ma już na swoim koncie uprawnienia do A2 – egzamin do STS może składać się z co najmniej 30 pytań i to jest to ułatwienie, o którym wspomniałem wyżej. Do egzaminu STS również można podejść w Ośrodku Szkoleniowym NaviGate, który po zakończonym egzaminie wydaje potwierdzenie zaliczenia egzaminu, a następnie informuje o tym fakcie Prezesa ULC.

Egzamin jest testowy i składa się z minimum 40 pytań testowych, przy czym tradycyjnie już co najmniej 75% poprawnych odpowiedzi „zalicza egzamin”. W przypadku gdy pilot BSP ma już na swoim koncie uprawnienia do A2 – egzamin do STS może składać się z co najmniej 30 pytań i to jest to ułatwienie, o którym wspomniałem wyżej. Do egzaminu STS również można podejść w Ośrodku Szkoleniowym NaviGate który po zakończonym egzaminie wydaje potwierdzenie zaliczenia egzaminu, a następnie informuje o tym fakcie Prezesa ULC.

Szkolenie praktyczne do uprawnień pilota drona STS jest obligatoryjne, a ćwiczenia w locie wykonywane przez ucznia są poddawane ocenie przez instruktora prowadzącego. Nie przeprowadza się tutaj formalnego egzaminu praktycznego – uczeń-pilot BSP od początku pracuje na to, by na koniec szkolenia jego umiejętności praktyczne zostały pozytywnie ocenione przez instruktora i tym samym uznaje on szkolenie za „zaliczone z wynikiem pozytywnym”.

Zakres szkolenia praktycznego do poszczególnych STS został stricte określony w Dodatku 1 do rozporządzenia 2019/947 w rozdziałach I i II poświęconych poszczególnym STS, choć samo szkolenie nie ma sztywnych ram czasowych. Podobnie jak w przypadku egzaminu teoretycznego – jeśli pilot ukończy to szkolenie z wynikiem pozytywnym, otrzymuje od ośrodka szkolącego potwierdzenie ukończenia oraz sprawozdanie, a informacje o tym fakcie są przesyłane przez ośrodek do Prezesa ULC.

Nadane przez Prezesa ULC uprawnienia do STS pojawią się na koncie pilota BSP w KSID, wraz z datą ich ważności zwykle po kilku dniach od zgłoszenia przez ośrodek szkolenia/egzaminowania.

Warto również podkreślić, że kolejność zdobywania kompetencji (teoretycznych i praktycznych) przez ucznia-pilota jest dowolna – można najpierw przejść szkolenie praktyczne, a dopiero po nim zdać egzamin teoretyczny, choć doświadczenie wyniesione z wielu lat prowadzenia szkoleń do świadectw kwalifikacji UAVO (już nie obowiązujących) oraz do NSTS (kończących się wraz z 2025 rokiem) pokazuje, że uczeń-pilot uzyskuje najlepsze rezultaty, gdy najpierw zapoznaje się z teorią na szkoleniu, następnie przechodzi egzamin teoretyczny, a dopiero na końcu przystępuje do części praktycznej.

Szkolenia teoretyczne, praktyczne jak również egzaminy do uprawnień pilota drona STS, są realizowane przez Ośrodek Szkoleniowy NaviGate –  w ofercie znajdziemy zarówno wariant STS-01, jak i STS-02.

Czy można zdobyć inne uprawnienia do kategorii szczególnej?

To zasadnicze pytanie, ponieważ w kategorii szczególnej można wykonywać operacje na różne sposoby, również poza scenariuszami standardowymi. Pozostałe przewidziane przez prawo możliwości to uzyskanie zezwolenia na operacje „niestandardowe” na podstawie przeprowadzonej oceny ryzyka (PDRA lub metodą SORA) lub uzyskanie certyfikatu LUC przez operatora systemu BSP będącego osobą prawną. Jakie uprawnienia w takich przypadkach powinien mieć pilot?

Najprościej ujmując: potrzebne kompetencje pilota określa w drodze decyzji administracyjnej Prezes Urzędu (ULC). Najczęściej podstawowymi wymaganymi kompetencjami są uprawnienia do wybranych STS.

Dla wyjaśnienia posłużę się przykładem. Operacje ciężkimi dronami rolniczymi lub transportowymi (np. DJI Agras T50 lub DJI FlyCart 30) wymagały do tej pory uzyskania zezwolenia po uprzednim przeprowadzeniu oceny ryzyka operacji metodą SORA.

Obydwa modele dronów ważą ok. 100 kg z ładunkiem, a więc dużo więcej niż drony klasy C5 i C6 używane odpowiednio w STS-01 i STS-02. Nie zmienia to faktu, że operator planujący operacje dużo cięższymi dronami serii DJI Agras lub DJI FlyCart, powinien wyznaczyć do operacji pilota, który ma uprawnienia podstawowe do kategorii szczególnej, czyli STS-01 (jeśli planuje operacje jedynie VLOS) lub STS-02 (w przypadku planowanych operacji BVLOS).

Następnie, jeśli dany pilot ma dowód, iż przeszedł np. przeszkolenie produktowe na DJI Agras T50 lub DJI FlyCart 30 – Prezes Urzędu może wydać zezwolenie na takie operacje bez określania dodatkowych wymogów. Jeśli jednak pilot nie ma innych uprawnień niż STS-01/02, to w decyzji administracyjnej urzędu pojawi się adnotacja, iż warunkiem przystąpienia do operacji jest zapewnienie pilotowi szkolenia np. na dany typ drona i w określonym wymiarze godzin praktyki w celu nabycia kompetencji do wykonywania lotów dronami przeznaczonymi do operacji.  Podobna sytuacja będzie dotyczyła certyfikatu LUC, w którym określane są minimalne wymogi dotyczące kompetencji pilotów.

Podsumowanie

Do kategorii szczególnej nie są formalnie wydawane inne uprawnienia do pilotowania BSP, niż uprawnienia do scenariuszy standardowych. Nie zmienia to faktu, że w przypadku wystąpienia o zezwolenie na operowanie BSP cięższymi niż 25 kg, rolą urzędu (ULC) jest określenie wymogów dodatkowych, a rolą operatora jest dodatkowe przeszkolenie pilotów, by wymogi te spełnić.